Adriaen Coorte fabelachtige schilder uit IJzendijke
Toen ik klein was, was ik in de Mauritskerk in IJzendijke. Er was een concert, van de muziek kan ik me weinig herinneren maar de kerk vond ik prachtig. Dit kleine kerkje siert de skyline van IJzendijke al sinds 1614 en heeft wat mij betreft iets magisch. Het is er licht, de muren zijn hoog en de banken zijn geschilderd in een prachtige kleur blauw en daardoor straalt het een serene rust uit.
Een paar jaar geleden was ik weer in dit kerkje, voor een bruiloft dit keer. De kerk was kleiner dan ik me had herinnerd maar nog wel net zo prachtig, alsof de tijd had stilgestaan.
Ik had gehoord dat het familiegraf van de familie Coorte hier ook lag. De familie van een beroemde stillevenschilder uit de 17de eeuw. Zijn naam: Adriaen Coorte. Adriaen is vermoedelijk geboren in IJzendijke tussen 1658 en 1664 en heeft daar een deel van zijn jeugd doorgebracht in het magistratenhuis, het huis met het torentje wat nu als adres Markt 3 heeft. Hij kreeg een strenge Christelijke opvoeding. Na de dood van zijn vader is 1669 is hij met zijn moeder en twee broers naar Middelburg verhuist. Waarschijnlijk heeft hij daar het schilderen ontdekt.
Over zijn leven is verder weinig bekend; onderzoekers hebben met man en macht geprobeerd zijn levensverhaal boven water te krijgen, maar doordat er veel van de Zeeuwse archieven tijdens de oorlogen verloren zijn gegaan of omdat er gewoon niks over hem is geregistreerd is er weinig te vinden. Wat wel bewaard is gebleven zijn tenminste zestig prachtige schilderijen die hij maakte tijdens zijn korte leven.
Eén van zijn eerst bekende werken heeft hij gemaakt in 1683. Het is een pelikaan en andere gevogelte en een drijvend veertje bij een waterplas. Dit schilderij lijkt erg op het schilderij ‘Het drijvend veertje’ wat Melchior d’Hondecoeter in 1680 schilderde. D’Hondecoeter was een Nederlandse stilleven- en natuurschilder, die meestal pluimvee en exotische vogels schilderde. Het kan zijn dat Coorte zijn leerling is geweest, maar daar is nergens iets over te vinden.
Adriaen verkeerde in een netwerk van handelaren en regenten die veel kunst verzamelden. Zij hebben wellicht ook het talent van Adriaen herkend, waardoor hij opdrachten kreeg. Het merendeel van schilderijen dat hij heeft gemaakt, is na zijn dood teruggevonden in de inventarissen van Zeeuwen in en rond Middelburg. Daaruit zou je kunnen concluderen dat hij daar in de buurt heeft gewoond, aangezien Zeeuwen uit die tijd voornamelijk waren geïnteresseerd in lokale schilderkunst. Omdat er zo weinig over zijn leven te vinden is en alleen schilderijen van hem zijn bewaard zijn gebleven, zijn er speculaties dat hij wellicht gehandicapt moet zijn geweest. Al zijn directe familieleden waren publieke figuren; zijn ene broer zat bij de marine en zijn andere bij de VOC. Over hen is genoeg te vinden in de archieven, maar over Adriaen niks, dus het is op zich niet zo’n rare gedachte dat hij misschien aan huis gekluisterd was. Daarbij komt dat het werk dat hij maakte een klein formaat had. Het kleinste is 12 x 12 cm en het grootste 39 x 48 cm. Maar dat je geen schilderijen ter grootte van de Nachtwacht moet schilderen om in een museum te hangen bewijst Coorte. Zijn schilderijen zijn over de hele wereld bekend. Ze hangen in o.a. het Louvre in Parijs, het Rijksmuseum in Amsterdam en de National Gallery of Art in Washington en worden verzameld door kunstliefhebbers over de hele wereld.
Adriaen richtte zich voornamelijk op de stillevens. Hij begon met vanitas-schilderijen, zoals het schilderij Vanitas, stilleven in een nis,1688. Dit is de enige Coorte die in het bezit is van het Zeeuws Museum. Vanitas was een populair thema in de 17de eeuw en heeft een christelijke oorsprong. Het zijn kunstwerken die de vergankelijkheid en de leegte van het leven laten zien, door middel van symbolen. Zo zien we bijvoorbeeld op het schilderij van Coorte een schedel en een horloge die ons eraan moeten herinneren dat het leven eindig is.
Hij schilderde dus graag op handzame formaten, wat voor iemand met een handicap wellicht erg praktisch is. Ook zijn de schilderijen van Coorte niet gemaakt op doek of paneel, wat toentertijd vrij gewoon was, maar hij schilderde op papier, soms zelfs op een oud stuk papier uit een administratieboek. Dankzij het feit dat zijn schilderijen al vroeg in handen waren gekomen van kunstverzamelaars en handelaren, die de schilderijen van Coorte op waarde konden schatten, zijn zijn schilderijen bewaard gebleven.
Coorte is ongeveer 45 jaar geworden en heeft in zijn korte leven heel veel schilderijen gemaakt, waarschijnlijk meer dan er bewaard zijn gebleven. Vanaf 1696 tot aan zijn dood verandert zijn werk nauwelijks. Het lijkt of hij een succesformule heeft gevonden. Er is een paar elementen dat steeds terugkomen in het werk van Coorte. Zo schildert hij per schilderij maar één soort groente, fruit en soms wat schelpen op een stenen plint. Zijn onderwerpen worden sterk uitlicht en de achtergrond is donker. Zijn favoriete onderwerpen zijn aardbeien en kruisbessen, die hij schildert alsof ze in de schijnwerpers van een theater staan. Hij schildert ze op de hoek van een stenen tafel, waarbij het lijkt alsof ze ieder moment van de tafel kunnen vallen.
Er is een hele lijst aan inventarissen bekend van families in en rond Middelburg die zijn werk bezaten. Je zou hieruit kunnen opmaken dat hij niet zomaar wat deed maar dat hij echt succes had met zijn schilderijen. Of hij er toen echt veel geld mee verdiende is niet bekend.
Adriaen was een perfectionist; hij bestudeerde zijn onderwerpen tot in het kleinste detail om op die manier het fruit en de groente zo echt mogelijk te schilderen. Er is erom veel tijd in gestoken om ieder kruisbesje zo echt en uniek mogelijk te maken. (Stilleven met kruisbessen, 1700) De abrikozen zijn geschilderd alsof hij er jaren studie naar heeft gedaan. Je kunt de zachte huid van deze vruchten bijna voelen. (Vier abrikozen op een stenen plint, 1698) De prachtige asperges die hij schilderde in 1697 zijn zo levensecht dat je ze bijna zou willen opeten. Deze asperges zijn geschilderd op een donkere achtergrond; daardoor knallen de witte stronken van het doek.
Waarschijnlijk omdat hij niet precies in de canon van de 17de-eeuwse stillevenschilders viel was hij bijna verloren en vergeten door de tijd. Adriaen Coorte schilderde geen torenhoge bergen met exotisch fruit, felle kleuren, overdaad of glimmend zilveren servies, zoals de mode was in die tijd. Zijn schilderijen stralen rust uit en dwingen je om dichterbij te komen om ieder detail in je op te nemen.
De meeste details over het leven van Adriaen Coorte blijven een mysterie, maar door zijn schilderijen weten we wat zijn talent en passie waren en hebben we toch een kijkje kunnen nemen in zijn leven. Het is een grappige gedachte te denken dat hij als kind ook in het Mauritskerkje in IJzendijke moet zijn geweest. Zou hij het net zo magisch hebben gevonden als ik?
