Al jaren smeer ik iedere dag Zeeuws meisje op mijn brood en op het brood van mijn kinderen. Ik heb eigenlijk nooit nagedacht over waarom ik deze boter koop; is het omdat mijn vriend zegt dat het lekker smeert of is het toch een onderbewuste impulsaankoop van de Zeeuwse in mij? Het is niet alleen Unilever die de looks van het Zeeuwse meisje door de jaren heen gebruikte om hun producten aan de man te brengen; ze is ook gebruikt in andere reclames, zoals door Van Dulken Weiland & Co., uit Rotterdam, Cacao van Francken uit Koog aan de Zaan en, jawel, voor Philips Lampen uit Eindhoven. Ik woonde jaren in de Eindhoven maar de link tussen Philips en een Zeeuws meisje had ik niet verwacht! Het idee van deze reclames ontstond rond 1908 toen Philips met de metaaldraadlamp op de markt kwam. Deze lamp was goedkoper dan zijn voorganger, de kooldraadlamp, en daardoor ook geschikt voor de consument. Philips geeft rond 1910 opdracht aan kunstenaars om reclames te ontwerpen met boertjes en boerinnen in klederdracht. De reclames werden gedrukt op ansichtkaarten en affiches. Op deze reclames staat duidelijk geschreven dat de metaaldraadlamp veel zuiniger is dan zijn voorganger. En wie verkoopt er zuinigheid als geen ander? Juist: een Zeeuws meisje. In het geval van de Philips-reclames werd er gebruik gemaakt van allerlei soorten klederdracht in Nederland, van Volendam via Noord-Brabant tot Zeeland. Enerzijds denk ik om de ‘gewone man’ te bereiken met dit nieuwe consumentenproduct, maar anderzijds waarschijnlijk ook omdat de verschillende klederdrachten uit Nederland nu eenmaal erg fotogeniek zijn.
Voor de reclameansichten werden o.a. filmmaker, schrijver en fotograaf Maurits Binger en kunstenaar en schilder Johan Gerstenhauer benaderd. Binger komt uit een familie van steendrukkers (Emrik & Binger). Voor zijn ansichtkaarten maakte hij foto’s van filmactrice Annie Bos in de verschillende Nederlandse drachten. Het waren in totaal 17 chromotypen van klederdrachten voor Philips Lampen gedrukt in de drukkerij van zijn familie. Ook Gerstenhauer liet zijn kaarten op deze manier drukken.
Chromolithografie betekent letterlijk ‘meerkleurige steendruk’ en is een druktechniek waarbij je voor iedere kleur een andere steen nodig hebt. Deze kleuren werden dan over elkaar heen gedrukt. De bedoeling was om een schilderij na te bootsen en voor sommige afbeeldingen werden dan soms ook wel dertig verschillende stenen gebruikt. Deze druktechniek wordt nu alleen nog gebruikt door beeldend kunstenaars, maar tot 1930 was het de meest gebruikte techniek voor het drukken van meerdere exemplaren, zoals affiches of ansichtkaarten in kleur.
Philips zag het belang van kunst in de reclame en nodigde bij iedere innovatie kunstenaars uit om een reclamecampagne te ontwerpen. Een heel mooi voorbeeld is ook de prent uit 1915 met het Zeeuwse meisje met de halfwattlamp van Philips in haar hand. Helaas is van deze ansicht de ontwerper niet bekend. In de jaren 1920 stopte Philips met de kunstige reclames en schakelde het een reclamebureau in; de kunstenaars gebruikten allemaal hun eigen stijl en lettertypes, waardoor er geen eenduidig beeld ontstond van het merk, dus vanaf dan moest reclame zakelijk zijn in plaats van kunstzinnig. Toch jammer, want hoe leuk zou het zijn als er nu lampen in de winkel zouden liggen van Philips met een Zeeuws meisje erop. Misschien dat ik die onderbewust dan ook vaker zou kopen ...
